[VREMEPLOV] Zastava na Orjake za Prvi maj

U noći 30.04 na 1. svibnja 1942. Stanko Jurdana i Aleksa Pošćić postavljaju crvenu zastavu na vrhe Orjaka. Kad je svanulo jutro i razišla se magla, njena pojava na takvome istaknutome mjestu frapirala je talijanske fašističke vlasti i njihove glavešine.

Zastava na Orjake
Centar antifašističkog pokreta va našen kraje su sela Kućeli i Rukavac. Organizator i idejni vođa djelovanja je Albert Jurdana – Berto. Berto je višekratno zatvaran i pod stalnun paskun fašisti i policije. Va temi okolnosteh treblo je prilagoditi daljnje djelovanje. Tijekom 1939. Berto počinje razmišljati o postavljanju črjene zastave na Orjak, vrhe z kega se pruža panoramski pogled na celi Kvarnerski zaljev, z namjerun da se fašistima pokaže da repesija, neprestana uhođenja i pretresi kuća po selima ne daju rezultata. Stun idejun naprije upoznaje brata Stanka, a onda i Jakova Brajana. Dogovorili su da treba početi šit zastavu. Zadatak su preuzele sestri Ruža i Tereza Antoničić z Rukavca. U noći 30.04 na 01.05.1942. Stanko Jurdana i Aleksa Pošćić postavljaju crvenu zastavu na vrhe Orjaka. Kad je svanulo jutro i razišla se magla, njena pojava na takvome istaknutome mjestu frapirala je talijanske fašističke vlasti i njihove glavešine. Rano to jutro zaposlenici su bili na putu za svoja radna mjesta, te nisu mogli bit kontrolirani, ali su karabinjeri i policija u toku dana priveli, koliko je poznato, 36 osumnjičenih, a međi njima i Berta Jurdanu. Pošto nikome nisu mogli dokazat krivicu, postepeno su puštani doma, osim trojice koji su internirani bez suđenja. To su bili Jospi Eva iz Pobri i braća Ivan i Pavle Kinkela iz Rukavca. U internaciji ostaju sve do kapitulacije Italije i pada Musolinija i fašističkog režima. Uspijevaju pobjeći, ali ne i vratiti se doma. Koliko je bila značajna i politički važna ova akcija najbolje se vidi iz dosjea s ispitivanja Pavla Kinkele, u kojem pored ostaloga piše: Prvog maja o.g. na vrhu Orjak na teritoriju općine Matulji postavljena je od strane nepoznatih jedna velika crvena zastava (drappo rosso), u čijoj je sredini bio štampan srebrnim bojama amblem srp i čekić………. Prema govorkanju u javnosti on (Kinkela Pavle – opaska autora teksta Vinka Šepić – Čiškin) je osigurao šivanje rubova platna i izradu zastave ….. a po odabranom mjestu i veličine zastave u uvjetima normalne vidljivosti ova se zastava mogla vidjeti sa svake točke rivijere (da tutti punti dela riviera). Zbog ove akcije, kao i organizirane, ali vrlo rafinirane propagande komunizma, veličanje Sovjetskog saveza, kao i sve jasnijih antifašističkih istupa, represivni organi fašističke države su ovu akciju smatrali djelom komunista (kojih po njima nema ili ih ima samo mali broj), što je ona ustvari i bila. Interesantno je zapaziti, da članovi organizacije Kućeli – Rukavac u vrijeme njenog postojanja, rada i djelovanja nikad nisu znali, pa ni mislili, da pripadaju organizaciji TIGR. Najmanje su svi oni držali i vjerovali da pripadaju organizaciji komunista i nikad nisu postavljali pitanje da li se radilo o organizaciji KPI (Komunistička partija Italije) ili KPJ (Komunistička partija Jugoslavije). Znali su da bitne direktive dolaze iz Trsta i ako su imali vezu i na Kastavštine. Zato nije nikakvo čudo što cijela ova organizacija već od prvih početaka organizacije NOP-a (Narodno oslobodilačkog pokreta) na ovim prostorima u srpnju 1941. uključila u njegov rad i postala jedan od njegovih stupove u daljnjem razvoju NOB-a (Narodno oslobodilačke borbe) u cijeloj Istri.
(Vinko Šepić – Čiškin, Opatijska komuna broj 15. od 13.05.1980.)

Stanislav - Stanko Jurdana

Kako je sašivena zastava
Dugo je trebalo da nastane velika zastava, od puno manjih crvenih komada. Jer tada je bilo nemoguće i opasno nabaviti crveni tekstil većih dimenzija. To je fašistička okupacija. .Zastavu su šile Lučotova mama Ruža i teta Tereza. Moremo zamislet koliko puta su one morale kupovat tu črjenu robu da je od teh krp zašiju. Odvažni mladići Stanko Jurdana i Aleksa Pošćić postavili su je noću na visoki jarbol i okolo razbacali više opušaka koje su sakupljali po lokalnim gostionicama. Tako se na Prvi maj 1940., međunarodni praznik rada, zavijorila velika zastava ogromnih dimenzija, kako simbol otpora i slobode. Talijanska vojska u izvještajima je navela kako je tu sudjelovalo mnogo bandita, na temelju tih opušaka, a nikad nije otkriveno koji su je postavili, gdje je šivana, a bio je opći skandal. Naši ljudi su nevierovatno tolerantni, blagi i znaju razliku. Oni nikad nisu mrzili Talijane. Za Talijana su rekli da je to dobar, blag čovjek, da voli svoju mamu, svoju domovinu, ali su mrzili fašiste. Jer fašisti su zabranjivali naš jezik, zabranili sve naše škole. Crvena zastava zašivena je va familije Antoničić Lucijana – Lučota.
(Branka Radetić sjećanja na Antoničić Lucijana – Lučota Martinića)

Stanislav - Stanko Jurdana (Kućeli, 7.11.1911 – Planik, 4.12.1942.)
Familija Jurdana iz sela Kućeli je familija moje none Marije, none po maminoj strane. Bila je to brojna familija od devetero dece, dve sestri i sedan braće. Nona Marija dobila je ime po svojoj mame i bila je najstareja, rojena je 1.11.1888; Brat Frane rojen je 1890; Pepić 1892; Ivan 1897.g; Pepica 1899; Lojzo 1901; Jovakin 1902; Albert - Berto 1907; i Stanislav - Stanko 1911. Cela familija antifašističkog je opredjeljenja. Brat Ivan 1936.g. pogiba kot Španski borac, Jovakina su uhapsili fašisti i otpejali na suđenje va Rim. Osujen je na zatvorsku kaznu, te umire va zatvore Castelfranco, Emilija 26.07.1943. pod neutvrđenim okolnostima. Stanko pogiba spod Planika 04.12.1942. va talijanskoj ofenzive na 1. Istarsku partizansku četu. Berto je nakon 3. hapšenja otpejan va Rim i osujen na 16. let tamnice. U zatvoru ostaje i nakon kapitulacije Italije, ali ga Hrvatski crveni križ 13.09.1944. oslobađa odsluženja kazni, uz izjavu da neće delat za partizani. Partizanima se pridružuje 18.12.1944. va Gorskemu kotare, kade ostaje se do demobilizacije kolovoza 1945. Stanislav – Stanko Jurdana rođen je 7. novembra 1911. Šest razredi osnovne škole finil je va Rukavce, a 1927. se je školovat za kovača. Po završetke trogodišnjeg školovanja odlazi na odsluženje kadrovskoga roka va talijansku vojsku. Zbog rata va tadašnjoj Abisiniji (Etiopija) 1936. provodi va vojski više od leto dan ko rezervista. Od 1937. do 1941. dela va rečkoj tvornici „Valdivino“. Mobiliziran je po treći put va vojsku, ali dezertira juna 1942. Nakon opkoljavanja i upada talijanskih fašista va selo Kućeli 7.7.1942; Stanko ariva pobeć i odlazi va partizani Slovanove grupe. Brat Jovakin biva uhapšen. Ivan Brozina Slovan zapovijednik je grupe 1. Istarske partizanske čete, prve partizanske jedince va Istre. Jedinica je stacionirana na Planiku. Stanko pogiba va talijanskoj zasjedi spod Planikom 4.12.1942.
(Albert – Berto Jurdana, biografija familije koju je ustupio autoru teksta neposredno pred smrt)

Miloš Vrenc / PodUčkun.net